ارزیابی منشا یابی منابع تغذیه کننده آب سفره زیرزمینی و

تعیین دوره های تر و خشکسالی با ردیاب های پرتوزا (مطالعه موردی دشت هشتگرد)

حسین سعادتی، فرود شریفی، محمد مهدوی، حسن احمدی، محسن محسنی ساروی، ارزیابی منشا یابی منابع تغذیه کننده آب سفره زیرزمینی و تعیین دوره های تر و خشکسالی با ردیاب های پرتوزا (مطالعه موردی دشت هشتگرد)، مجله مرتع و آبخیزداری دانشگاه تهران، دوره   62، شماره 1.

چکیده مقاله: در این پژوهش با ارزیابی و تحلیل داده‌ها و اندازه‌گیری ردیاب‌های پرتوزا، منشاء منابع آب تغذیه کننده سفره‌های زیرزمینی در مناطق مختلف، تعیین سهم تغذیه‌ متمرکز و انتشاری، تفسیر نیمرخ پرتوزاهای پایدار آب در محیط غیراشباع به منظور تعیین دوره‌های تر و خشکسالی در دشت هشتگرد بررسی شد. نتایج بررسی نشان می‌دهد که به منظور بهره‌گیری مناسب از ردیاب‌های پرتوزای پایدار آب در منابع مختلف در آغاز بایستی ارتباط دو پرتوزا اکسیژن 18 و دوتریوم تحلیل شود. ارتباط بین این دو پرتوزا دارای همبستگی مناسب (9/( R2= 0و شیب خط 76/7 بود که به تقریب همانند شیب خط GMWL که معادل 8 است، می‌باشد.

بر پایه نتایج این پژوهش، رودخانه‌های منطقه به دو دسته تقسیم شدند. در نمونه‌های دسته اول به دلیل هرزآب کم و نفوذ مناسب به طورعمده از منابع آب‌های زیرقشری تغذیه شده‌اند. در نمونه‌های دسته دوم به دلیل نبود امکان نفوذ، رودخانه از آب جاری شده بر روی دامنه تغذیه می‌شود. منابع آب‌های زیرزمینی در دشت هشتگرد را می‌توان با توجه به تحلیل عامل های آماری به سه گروه تقسیم کرد. گروه اول، نمونه‌هایی که دارای میزان اکسیژن 18 و دوتریم همانند بارش که به طورعمده در غرب دشت هشتگرد (در حوالی شهر نظرآباد و شهر جدید هشتگرد) و شمال شرق دشت (برغان و کردان) بودند که نشان دهنده تغذیه از راه ورودی آّب زیرزمینی و انتشاری می‌باشد. گروه دوم نمونه‌هایی، که دارای میزان مبای از پرتوزاهای پایدار را داشتند. تغذیه آنها با ترکیبی مبا از آب‌های سطحی و زیرزمینی است. این نمونه‌ها در بخش شمال مرکزی و مرکز دشت هشتگرد قرار داشتند. گروه سوم، نمونه‌هایی که در بخش جنوب شرقی، جنوب غربی دشت هشتگرد قرار دارد که به طورعمده از راه آب‌های سطحی تغذیه می شوند. با توجه به گروه‌بندی‌های بالا مشخص می‌شود که تغذیه دشت هشتگرد دارای دو شکل عمده  تغذیه متمرکز از راه آب‌های ورودی زیرزمینی و سطحی (بخش شرق و غرب دشت) و تغذیه انتشاری از راه بارش (بخش مرکز و جنوب دشت) بر روی سطح دشت می‌باشد. بنا به بررسی‌های آماری مشخص شد که 77درصد تغذیه‌ی سفره‌های زیرزمینی از راه آب‌های ورودی متمرکز سطحی و زیرزمینی و 23 درصد تغذیه به وسیله‌ آب حاصل از بارش انجام می‌گیرد. در ارزیابی تغییر پرتوزاهای پایدار در نیمرخ‌های عمقی دشت هشتگرد دوره‌های خشک سالی در سنوات گذشته با افزایش پرتوزاها نمایان گشته است.

* * * * *

Abstract (English): The main structure of this study includes; isotopic tracer evaluation and measuring, to identify and origin of groundwater recharge, contributions determine of diffused recharge (DR) and concentrated recharge (CR) as well as determine drought and wet periods in Hashtgerd plain. The hydrochemical study which involved collection and analysis of water samples from the deep and dug wells, springs, tap water and rainwater showed that the rainwater is little source of groundwater recharge. The isotopical study aimed to determine the origin of the groundwater bodies and to offer support for the hydrochemical analysis. To achieve this purpose samples analyzed for H2 and O18 and data was quoted from literature about the isotopic composition of precipitation. The study shows that the isotopic composition during the rainy season ranges for ?O18 between -6/05 ‰ and -6/92 ‰ and for ?H2 between-45/92 ‰ and -52/27 ‰. The changes in ?O18 are correlated with those of ?H2 with R2 =0.9 that was similar to GMWL line. proving their meteoric origin. Cluster analysis supported by the Hierarchical Cluster Analyze, Chebychev and Mann-Whitney tests classified the analyzed rivers water samples into two main groups: the first cluster was included Kordan, Aqasht, Sorheh and Khor rivers. Because of the low runoff and high infiltration these rivers are recharged through groundwater. The second cluster was consisted Valian, Fashand and Hiv-shalamzar rivers. Because of the low infiltration these rivers are recharged through runoff. Cluster Analysis shows that the samples of groundwater of Hashtgerd plain were divided into three clusters. The first cluster was included west and north-east of Hashtgerd plain (Nazarabad, Hashtgerd town, Baraghan and Kordan) were recharged through surface water and rainfall. The second cluster was included north and center of Hashtgerd plain were recharged through surface and groundwater. The third cluster was included south-west and south-east of Hashtgerd plain which were recharged through groundwater. The results show that concentrated recharge (CR) supply groundwater more than diffused recharge (CR). Concentrated recharge was performed by watersheds and flood spreading. Using isotopic method, mean values of? O18 and ? H2 in a mass-balance equation, the relative contributions of diffused recharge (DR) and concentrated recharge (CR), to groundwater were estimated to be 78 and 22, respectively. According to results of this study, groundwater resource level decrease and there is a drought period in Hashtgerd plain.